Impact van de Wet Toekomst Pensioenen op de Financiële Functie

Inleiding

De Wet Toekomst Pensioenen (WTP)  vereist voor pensioenfondsen en pensioenuitvoeringsorganisaties gigantische aanpassingen in hun huidige operating model alsmede een kolossale migratie naar dit nieuwe pensioenstelsel. Dit artikel gaat in op de impact van deze wet op de financiële functie, met nadruk op zowel de operationele migratie- en transformatie als de strategische implicaties.

Migratie en transformatie

De impact van de WTP en de benodigde veranderingen als gevolg, kunnen worden onderverdeeld in enerzijds de migratie van het huidige naar het nieuwe stelsel, en anderzijds de veranderingen in het landschap van  processen, data en datastromen, systemen en functies en organisatie om als pensioenfonds en pensioenuitvoeringsorganisatie te kunnen acteren in het nieuwe stelsel. De financiële functie heeft in beide gevallen een cruciale rol.

Voor wat betreft de migratie naar het nieuwe stelsel is de financiële functie (mede)verantwoordelijk voor:

1. Het in-control zijn tijdens de migratie, en;
2. Het in-control zijn tijdens het proces van invaren.

In het aangepaste operating model moet de financiële functie garant staan voor:

3. Accurate en transparant rendementstoedeling;
4. Een waterdichte aansluiting tussen fondsvermogen en de collectieve administratie van persoonlijke pensioenvermogens.[1];
5. Adequate liquiditeitsprognoses . en;
6. Een beheerste ontwikkeling van de uitvoeringskosten

Strategische implicaties

Daarnaast zal de financiële functie haar aandacht moeten leggen op een aantal strategische vraagstukken zoals:

1. De ontwikkeling van consolidatie van pensioensuitvoering in de markt naar pensioensuitvoering in een ecosysteem van gespecialiserde partners;
2. De generatie, verwerking en analyse van data als waardevolle asset, bijvoorbeeld voor advisering aan pensioengerechtigden bij het maken van de verschillende keuzes bij pensioenopbouw – en uitkering.

Migratie naar het nieuwe stelsel

De fundamentele aanpassingen die het nieuwe pensioenstelsel vormen, noodzaken de pensioenfondsen en pensioenuitvoeringsorganisaties tot een grondige transformatie van hun proces- en IT landschap. Bezien vanuit complexiteit, onderscheiden de pensioenfondsen en de  pensioenuitvoeringsorganisaties de volgende twee stromen bij migratie van naar het nieuwe stelsel en naar hun nieuwe IT landschap:

1. Het invaren van het in het oude pensioenstelsel opgebouwd pensioen
2. Migratie van de data van het oude naar het nieuwe IT landschap.

Voor die pensioenregelingen waarvan werkgever en sociale partners besluiten over te gaan naar het nieuwe stelsel is het nodig om de pensioensaanspraken om te zetten naar vermogen onder de nieuwe regeling; het zogenaamde invaren.

Het invaren is een eenmalig proces met een groot afbreukrisico wanneer dit niet juist plaatsvindt. Fouten in het invaarproces of gebruik van incorrecte of onvolledige data vergroten immers het risico dat het in te brengen kapitaal van een deelnemer onjuist wordt vastgesteld.

De actuaris is primair verantwoordelijk voor de juiste methodiek voor de berekening van het in te varen kapitaal. De financiële functie speelt een belangrijke rol in het neerzetten van een afdoende controlesystematiek op de juistheid en volledigheid van gegevens in het invaarproces en een adequate uitvoering van de invaarmethodiek. Het Kader datakwaliteit van de Pensioenfederatie [2] ondersteunt in het verkrijgen van inzicht in de datakwaliteit in de uitgangssituatie en de datakwaliteit die nodig is voor invaren. Het hebben en actief inzetten van een datakwaliteitsbeheersingsraamwerk, zoals geschetst door de DNB in de good practice pensioenadministratie [3], is daarin  essentieel. Voor de beheersing van de uitvoering van de invaarmethodiek kan de financiële functie onder meer verbandscontroles ontwerpen die verschillen tussen de voorzieningen vóór invaardatum en het totaal aan individuele kapitalen na invaren detecteert alsmede controles die een juiste verdeling van het kapitaal per pensioenplan aantonen.

Het pensioenfonds zal daarnaast een ‘traceble’ en ‘auditable’ invaarproces moeten overleggen aan onder meer de externe accountant en de DNB.

Oude versus nieuwe systemen

 Vanwege de drastische aanpassingen in het pensioenstelsel zullen de meeste pensioenfondsen of pensioenuitvoeringsorganisaties hun core systeem voor pensioenadministratie moeten vervangen. Indien wordt besloten mutaties m.b.t. de respectievelijke pensioenplannen die betrekking hebben op de periode vóór invaren in het oude system vast te leggen zullen deze zogenaamde TWK (‘terugwerkende kracht’) mutaties na invaardatum moeten worden verrekend met het ingevaren kapitaal.

In-control zijn bij het implementeren

Naast het invaren zelf is, nadat de implementatie van de nieuwe processen, data integratie stromen en systemen heeft plaatsgevonden, de migratie van data van de oude naar nieuwe systemen, de tweede grote kluif in de transformatie naar het nieuwe stelsel.

We adviseren pensioenfondsen en pensioenuitvoeringsorganisaties een data migratie architectuur te ontwerpen waarmee naast data migraties tussen de relevante systemen en applicaties alle stappen in de voorbereidingsfase en de migratiefase zichtbaar worden. Op basis van de data migratie architectuur kunnen vervolgens de noodzakelijke acceptatiecontroles, datakwaliteitscontroles, data transformatiecontroles, volledigheidscontroles en reconciliaties worden gedefinieerd.

Bij de inrichting van de nieuwe processen en systemen om de pensioen is het voor de financiële functie belangrijk om scherp te blijven letten op zowel de implementatiekosten als de impact van implementatiekeuzes in het Target Operating Model. Hierbij zal de financiële functie de te verwachten operationele kosten per deelnemer per jaar na transitie per implementatiekeuze in het vizier moeten hebben.

In de projectgovernance is het daarom belangrijk dat de stemmen van de financiele functie  en de risico management functie voldoende vertegenwoordigd zijn.

Het operating model onder het nieuwe stelsel

Rendementstoedeling

Onder WTP is er een sterkere koppeling tussen beleggingsrendementen en de individuele deelnemersaanspraken. De meeste pensioenfondsen kiezen voor de Solidaire Premieregeling, waarbij het beschermingsrendement voor renterisico, het overrendement op beleggingen, het beschermings- en overrendement op micro- en macro-langlevenrisico en de leenrestrictie specifiek van belang zijn [4]/[5].

Ook al wordt er nog steeds collectief belegd, de toedelingsregels zijn erop gericht om voor iedere deelnemer een fictief potje kapitaal te creëren. Dit vereist een toenemende transparantie over de toewijzing van positieve en negatieve rendementen op deze individuele potjes. Hieronder de verschillende soorten rendementen die onderscheiden moeten worden.

• Beleggingsrendement bestaande uit:
  • Beschermingsrendement voor renterisico en
  • Overrendement op beleggingen.
• Beschermings- en overrendement op:
  • Micro-langlevenrisico,
  • Macro-langlevenrisico.

Beschermingsrendement renterisico

Voor het beschermingsrendement moeten de pensioenfondsen een keuze maken tussen de directe (feitelijke, of portefeuille) methode en de indirecte (theoretische, of rentetermijnstructuur/RTS) methode. De meerderheid van de fondsen lijkt te kiezen voor de indirecte methode, waarbij beschermingsrendementen tegen renterisico vanuit de collectieve beleggingsportefeuille zijn gebaseerd op de ontwikkeling van de door DNB gepubliceerde nominale rentetermijnstructuur.

Bijvoorbeeld bij een daling van de rente en volledige renteafdekking moet de polishouder duidelijk worden gepresenteerd dat diens potje een beschermingsrendement op renterisico moeten hebben gemaakt waardoor er evenveel pensioen aangekocht kan worden bij deze lagere rente.

Naast bij- of afschrijvingen vanwege een verandering van de rente, vindt er ook een bijschrijving plaats van een rentevergoeding voor het verstrijken van tijd.

Overrendement beleggingen

Het overrendement op beleggingen is het totaal behaalde beleggingsrendement op beleggingen waarvan het beleggingsrendement voor renterisico af is gehaald. In het voorgaande voorbeeld van een rentedaling kan een positief totaal beleggingsrendement toch onvoldoende zijn om de daling van de rente op te vangen, waardoor een negatief overrendement is behaald.

Bij voldoende jongeren en ouderen in een fonds kan er gekozen worden voor het opheffen van de leenrestrictie, waardoor een hefboomeffect kan worden gecreeerd: fictief wordt geld geleend van de ouderen, tegen betaling van een rente waarmee voor de jongeren extra in aandelen kan worden belegd.

Beschermings- & overrendement micro-langlevenrisico

Indien er meer potjes van overleden deelnemers terugvloeien naar het collectief dan er is verwacht en toegekend als beschermingsrendement voor micro-langlevenrisico voor de deelnemers, is er sprake van een sterfteresultaat. Dit is overrendement op micro-langlevenrisico. Bij langer leven dan verwacht ontstaat een negatief overrendement.

Beschermings- & overrendement macro-langlevenrisico

Alleen in de jaren waarbij er een herijking plaats vindt van de levensverwachting kan er sprake zijn van een beschermings- en overrendement op het macro-langlevenrisico. Op basis van vooraf bepaalde toedeelregels dient dit te worden toegewezen aan de verschillende leeftijdscohorten.

Transparantie rendementstoedeling

Uitvoerders die de verscheidenheid in rendementstoedelingen zoals hierboven besproken kunnen verwerken tot heldere en begrijpbare informatie -zowel proactief als reactief- voor deelnemers en de pensioenfondsbestuurders, hebben een concurrerend voordeel.

De toedeling van beleggingsrendementen vereist een goede aansluiting van het fondsvermogen en de collectieve administratie.

Bij de theoretisch/indirecte methode  -waarvoor zoals eerder genoemd de meerderheid lijkt te kiezen- volstaat in principe informatie over het totale rendement. Echter bij de directe methode moet de pensioenuitvoeringsorganisatie beschikken over een onderverdeling van het behaalde rendement voor subportefeuilles (en optioneel naar cohorten), waarbij in ieder geval een onderscheid wordt gemaakt tussen de beschermingsportefeuille en de overrendementsportefeuille. Afhankelijk van de wijze waarop feitelijk beschermingsrendement wordt toebedeeld naar individuele deelnemers, kan een verdere uitsplitsing van de beschermingsportefeuille naar subportefeuilles wenselijk zijn.

Een (verdere) uitsplitsing van portefeuilles kan bovendien wenselijk zijn ten behoeve van communicatie over behaalde rendementen naar deelnemers, reconciliatiedoeleinden en eventuele wettelijke verplichtingen. Dit is afhankelijk van de door de pensioenuitvoerder gewenste opzet.

Liquiditeitsprognose

Voor pensioensfondsen is het cruciaal om een goede balans te houden tussen enerzijds voldoende liquiditeit voor het voldoen van pensioensuitkeringen en anderzijds het laten renderen van het vermogen, waarbij voor illiquide beleggingen normaliter een hoger rendement wordt verwacht (de illiquiditeitspremie) dan van liquide beleggingen of gelden op betaalrekeningen.

Liquiditeit is o.a. nodig voor de volgende uitgaande kasstromen:

• pensioensuitkeringen;
• onderpandverplichtingen (denk aan rente/valuta risico afdekking);
• bijstellen investeringsportefeuille;
• uitgaande waardeoverdrachten pensioenen.

Ingaande en uitgaande kasstromen zijn over het algemeen goed te voorspellen, maar er zijn toch een aantal aspecten die ervoor zorgen dat de frequentie en zuiverheid van de liquiditeitsprognoses extra aandacht verdienen:

• Assumed Payment versus Actual Payment;
• Opschorten pensioenoverdracht;
• Shoprecht;
• Lump-sum;
• Hoog-Laag;
• Margeverplichtingen derivaten.

Assumed Payment versus Actual Payment

Bij Assumed Payment belegt het pensioenfonds de premie vanaf de premievervaldatum ongeacht of deze premie daadwerkelijk is betaald door de werkgever. Bij Actual Payment belegt het pensioenfonds de premie vanaf de premievervaldatum als de premie vóór die datum is betaald door de werkgever.

Bij het beleggen van de premies volgens Assumed Payment is dus voorfinanciering nodig in het geval van niet-tijdige premiebetaling. Hiervoor dient een deel van de liquide middelen in reserve worden gehouden. In het geval van een grote werkgever die niet tijdig de premies betaald, kan dit voor een liquiditeitstekort zorgen.

Bij het beleggen van de premies volgens Actual Payment is er geen sprake van voorfinanciering en een liquiditeitsrisico, maar er is wel het risico dat het pensioenfonds achteraf naast niet betaalde premies ook gemiste rendementen moet toekennen.

Het aanscherpen van het incassoproces en de boeteregeling zijn belangrijke beheersmaatregelen die worden voorgesteld in het whitepaper Juridisch kader Flexibele Pensioen Regeling [6]. Deze maatregelen kunnen worden gebruikt om het % premie betaald per premievervaldatum zo hoog mogelijk te krijgen. Verder is het van belang om juridisch in het pensioenreglement en de uitvoeringsovereenkomst, de aansprakelijkheid voor gemiste rendementen bij de werkgevers te leggen.

Opschorten pensioenoverdracht

Pensioenfondsen zijn al gewend om te voldoen aan verzoeken tot over te dragen pensioenen. Specifiek is in de transitieperiode echter een tijdelijk effect te verwachten waarbij een werknemer die van werkgever wisselt, zijn pensioen alleen kan overdragen als beide pensioenfondsen in de oude dan wel de nieuwe regeling zitten. Dit zorgt voor een uitstel van de overdrachten met uiteindelijke grotere kasstromen aan in en/of uitstromen later in de transitieperiode.

Uit de terugkoppeling van de WTP-vragenlijst van de DNB [7] volgt dat de meeste fondsen in 2026 plannen over te zijn op het nieuwe stelsel, maar ook een flink aantal per 2027. Ook als er ingezoomd wordt op de grote fondsen is deze verdeling te ontdekken. Te verwachten is dat dus vooral gedurende 2026 veel overdrachten opgeschort blijven.

Shoprecht

Voor de solidaire premieovereenkomst is er geen shoprecht, maar wel bij de flexibele premieregeling [8]. In de liquiditiesprognose moet rekening worden gehouden met deelnemers die gaan shoppen en daarmee een overdracht nodig hebben.

Lump-sum

Lump-sum (Bedrag Ineens) is een keuzemogelijkheid waarbij gekozen kan worden voor een bedrag ineens bij ingang van het pensioen tot maximaal 10% van het pensioenkapitaal. Deze regeling maakt liquiditeitsprognoses aanvullend complex omdat deze mogelijkheid,  afhankelijk van de populariteit van deze regeling en het aantal mensen dat de pensioensgerechtigde leeftijd bereikt, voor een forse kasuitstroom kan zorgen.

Hoog-Laag

Een andere keuzemogelijkheid is de hoog-laag constructie, waarbij een deel van het pensioen naar voren wordt gehaald. Deze regeling kan niet in combinatie met de lump-sum worden gekozen, maar zorgt wel voor een wijziging in de te verwachten kasuitstromen.

Margeverplichtingen derivaten

De DNB [9] verwacht dat onder het nieuwe pensioenstelsel er een verschuiving kan plaatsvinden naar kortere looptijden waardoor de margeverplichtingen worden verlicht voor het afdekken van renterisico’s met derivaten.

Dit gaat echter gepaard met de verplichte centrale clearing (EMIR) waardoor een groeiend aandeel van de margeverplichtingen in cash moet worden voldaan in plaats van hoogwaardig schuldpapier.

Wat vereist dit van de financiële functie?

Voor een accurate liquiditeitsprognose zal de financiële functie moeten steunen op een informatievoorziening waarbij in de inrichting voldoende aandacht is geweest voor de liquiditeitsprognose.

De daadwerkelijke kasstromen -en de wijzigingen daarin- worden getriggered door verschillende ‘business events’, zoals bijvoorbeeld:

• Bereiken pensioensgerechtigde leeftijd deelnemer;
• Keuze deelnemer voor lump-sum;
• Keuze deelnemer voor hoog-laag;
• Aanvraag pensioenoverdracht;
• Overlijden deelnemer;
• Verkoop investering en herinvestering;
• Rentestijging waardoor contant geld overgemaakt moet worden voor de derivatenportefeuille.

In de prognose van de ‘best estimate’ liquiditeitsvereisten moet zijn verwerkt:

1. De aanstaande ingaande en uitgaande kasstromen uit business events die al hebben plaatsgevonden;
2. De aanstaande ingaande en uitgaande kasstromen uit business events die al redelijk zeker zijn;
3. De minder zekere kasstromen.

Naast prognose van de ‘best estimate’ liquiditeitsvereiste zal de pensioenfonds ook regelmatig stresstests moeten uitvoeren. Liquiditeitsrisico’s uit hoofde van derivatenportefeuilles van pensioenfondsen zijn significant [9].

Voor een adequate inschatting van de ‘best estimate’ liquiditeitsbehoefte als een adequate uitvoering van stresstests,  is het hebben van een onderliggende dataset met voldoende kwaliteit en granulariteit doorslaggevend. Een sterk dataplatform is hiervoor van strategisch belang.

Impact op uitvoeringskosten

De implementatie van WTP zorgt voor stijging van de uitvoeringskosten. Voor de 10 grootste  pensioenfondsen [11] zijn dit de kostenstijgingen per deelnemer:

De WTP implementatie zorgt voor rode cijfers bij de pensioenuitvoerders.

Bijvoorbeeld is te lezen in het Achmea jaarverslag over het onderdeel Achmea Pensioen Services:

“… een stijging in het kostenniveau van € 12 miljoen door investeringen in het Allvida platform en in de voorbereiding op de implementatie van de nieuwe pensioenwetgeving. Daarnaast versterkte Achmea Pensioenservices in de tweede helft van 2023 de organisatie ten behoeve van de implementatie van het nieuwe pensioenstelsel.”

Na de WTP implementatie is het van strategisch belang er voor te zorgen dat het kostenniveau voor de uitvoering op een niveau komt dat enerzijds recht doet aan de ondersteuning van een meer individu-gerichte regeling en anderzijds efficient van aard is.

Strategische impacts WTP

Van verdere consolidatie in de markt naar uitvoering in een complex ecosysteem van partners

De afgelopen 25 jaar heeft er een grote consolidatie plaatsgevonden in de wereld van  pensioenfondsen. Pensioenfondsen hebben veelal hun uitvoeringsorganisaties ontvlochten of ondergebracht bij andere uitvoeringsorganisaties of verzekeraars, waarna de uitvoeringsorganisaties vaak weer zijn samengegaan voor het bereiken van schaalvoordelen.

Een recent voorbeeld van een consolidatiestap is MN. In deze consolidatiestap in 2024 neemt PGGM de pensioenuitvoering voor de pensioenfondsen PMT en Bpf Koopvaardij over van MN en MN zich mee gaat focusen op fiduciair vermogensbeheerder voor Nederlandse pensioenfondsen.

Pensioenen worden in een steeds sterkere mate uitgevoerd in een complex ecosysteem van gespecialiseerde partners bestaande uit o.a. pensioenadministrateurs, fiduciair managers, custodians, softwareleveranciers en business process outsourcing partijen. Het hebben van een strategisch dataplatform verzekert de strategische positie van pensioensuitvoerders binnen dit ecosysteem.

Dataplatform als strategisch asset

Een rijke set van data van hoge kwaliteit kan als strategische asset dienen. Dit vereist de implementatie van een datastrategie met daarin centraal de inzet van een dataplatform. Een strategisch dataplatform kan in de operatie zorgen voor enerzijds een reductie van uitvoeringskosten en anderzijds een verbeterde dienstverlening.

Door in de architectuur van de datastromen uit te gaan van een centraal datamodel wordt er in de eerste fase van implementatie eenduidigheid gecreëerd over de data definities, waardoor al een verbetering van datakwaliteit kan worden afgedwongen. Als er daarna in de technische implementatie een single point of truth wordt gecreëerd, zijn er voordelen te behalen in beheerskosten en kunnen kosten veroorzaakt door datakwaliteitissues worden vermeden. Vanuit het strategische dataplatform kunnen de verschillende datavraagstukken worden vervuld:

• Deelnemercommunicatie: Proactief op basis van het profiel van de deelenemer, reactief op basis van deelnemervragen en zelfs (near)-realtime inzicht bieden aan de deelnemer in de persoonlijke pensioenpot en implicaties van keuzes. Alleen door een strategisch dataplatform is de te verwachten groei van informatievragen vanuit pensioendeelnemers op te vangen zonder hoog oplopende uitvoeringskosten.
• Financieel en risico management rapportages voor intern en extern gebruik.

Doordat in een strategisch dataplatform het uitgangspunt is dat er reconciliation-by-design plaatsvindt, worden de financiële en risicomanagement-verslaggevingsprocessen richting de verschillende stakeholders vereenvoudigd en datakwaliteit geborgd.

Cruciaal voor verbeterde dienstverlening is het hebben van een organisatie gericht op de klantreisbeleving in plaats van de klassieke back-office/front-office inrichting. Een organisatie ingericht naar de klantreisbeleving zal echter alleen een betere dienstverlening kunnen leveren als daarvoor ook een dataplatform aanwezig is dat deze klantreizen kan ondersteunen.

Conclusie

Op korte termijn moet de financiële functie zich richten op het in-control zijn tijdens de implementatie van de WTP. Op lange termijn is het essentieel een strategisch dataplatform te ontwikkelen dat de operationele en strategische uitdagingen aan kan.

De rendemenstoedeling in het nieuwe pensioenstelsel tot op het niveau van het individuele pensioenpotje vereist gecontroleerde processen en een informatievoorziening die dit ondersteund. Als we even voorbij de directe implementatie kijken is het van belang om het proces en de informatievoorziening voor de  liquiditeitsprognose te versterken.

Een strategisch dataplatform is cruciaal om de operationele en tactische uitdagingen van de WTP aan te kunnen. Het kan daarnaast ervoor zorgen dat er een strategisch voordeel voor de pensioensuitvoerder ontstaat in het ecosysteem van partijen in de pensioenuitvoering, door enerzijds een hogere niveau van service en informatieverziening aan de deelnemer en anderzijds de kosten per deelnemer te beheersen.

Bronnen

[1] SIVI (2023, september) Standaard uitwisseling data met vermogensbeheer,  https://www.sivi.org/pensioen/standaard-data-uitwisseling-vermogensbeheer-en-pensioenuitvoering/

[2] Pensioenfederatie (2022, oktober) Kader datakwaliteit,

[3] DNB (2022, januari), Good practice robuuste pensioenadministratie, https://www.dnb.nl/media/3kha2jyo/good-practice-robuuste-pensioenadministratie.pdf

[4] DNB (2023, Juni), Toedelingsregels in de solidaire premieregeling, Toedelingsregels in de solidaire premieregeling | De Nederlandsche Bank

[5] Werkenaanonspensioen.nl (ongedateerd), Vermogensbeheer en solidaire pensioenregeling, https://www.werkenaanonspensioen.nl/onderwerpen/vermogensbeheer-onder-de-wtp/vermogensbeheer-en-solidaire-pensioenregeling

[6] Achmea Pensioenservices (2023, maart) De flexibele premieregeling, Belangrijke juridische en fiscale aspecten bij uitvoering van een flexibele premieregeling, https://www.achmeapensioenservices.nl/-/media/sites/achmea-pensioenservices/downloads/whitepapers/aps-whitepaper-juridisch-kader-fpr.pdf

[7] DNB (2024, mei) Terugkoppeling sector- en risicobeelden WTP-uitvraag Q2-2024 (V5), https://www.dnb.nl/media/phjpshcu/2024-05-30-terugkoppeling-wtp-vragenlijst-q2-2024-v5-sector-en-risicobeelden.pdf  

[8] Pensioentransitieplan.nl (2024, januari) Het nieuwe pensioencontract – Pensioen Transitieplan, https://pensioentransitieplan.nl/het-nieuwe-pensioencontract/

[9] DNB / AFM (2024, januari) Brochure liquiditeitsrisico’s derivatenportefeuilles pensioenfonden, https://www.afm.nl/~/profmedia/files/rapporten/2024/liquiditeitsrisicos-derivatenportefeuillespensioenfondsen.pdf

[11] Excelerating (2020, december) Top 10 grootste pensioenfondsen van Nederland in 2020, Top 10 grootste pensioenfondsen van Nederland in 2020